✨Cô Sao

Cô Sao (tên ) là một vở opera của Đỗ Nhuận. Đây là vở nhạc kịch đầu tiên của nền âm nhạc Việt Nam, cũng là một trong những tác phẩm tiêu biểu nhất của Đỗ Nhuận. Vở nhạc kịch được sáng tác vào đầu thập niên 1960 trong khi Đỗ Nhuận đang theo học tại Nhạc viện Tchaikovsky, sau đó được công diễn lần đầu năm 1965 với Võ Bài đảm nhiệm vai trò đạo diễn.

Cô Sao có nội dung nói về một cô gái tên A Sao thuộc dân tộc Thái, một dân tộc thiểu số tại Việt Nam. Cô mồ côi cha mẹ nên sớm bị chế độ phong kiến ruồng bỏ, làm ô nhục. A Sao còn bị vu khống là có ma cà rồng trong người nên cô bị ép phải sống trong rừng. Tại đây, cô gặp Hà và Vân, là những chiến sĩ giúp A Sao có được ánh sáng và lý tưởng cách mạng.

Trải qua 2 lần công diễn và dàn dựng, Cô Sao bị thất lạc bản tổng phổ và được con trai Đỗ Nhuận là Đỗ Hồng Quân lên kế hoạch phục dựng. Sau gần 40 năm kể từ lần công diễn thứ hai, Cô Sao đã được dàn dựng lại nhân kỷ niệm 90 năm ngày sinh của Đỗ Nhuận vào năm 2012. Với việc phục dựng và công diễn lần thứ 3, Cô Sao mang nhiều ý nghĩa với nền âm nhạc Việt Nam khi lần đầu có số lượng lớn người dân nơi đây được xem một loại hình nghệ thuật có tính chất quốc tế như opera. Những khúc aria trong vở nhạc kịch này luôn được xem là "những thử thách" với các giọng ca opera tại Việt Nam qua nhiều thế hệ.

Lịch sử

Bối cảnh

Theo nhạc sĩ Đỗ Hồng Quân, Chủ tịch Hội Nhạc sĩ Việt Nam và cũng là con trai của Đỗ Nhuận, Cô Sao được cha ông dự định sáng tác trong thời gian bản thân bị thực dân Pháp giam cầm tại nhà tù Sơn La khoảng những năm 1941 đến 1943. Tuy vậy, mãi đến những năm đầu thập niên 1960, Đỗ Nhuận mới thực sự sáng tác Cô Sao trong khi ông đang theo học tại Nhạc viện Tchaikovsky, Liên Xô. Tác phẩm được công diễn lần đầu tại Nhà hát Lớn Hà Nội trong dịp kỷ niệm 20 năm Quốc khánh nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa và nhận được sự đón nhận từ công chúng. Cô Sao được Nhà hát Giao hưởng nhạc vũ kịch Việt Nam dàn dựng lần đầu vào năm 1965. Buổi công diễn năm 1965 của vở kịch có sự tham gia của những giọng ca opera hàng đầu của Việt Nam lúc bấy giờ: Ngọc Dậu, Kim Định, Quý Dương, Quang Hưng, Tâm Trừng, Lê Gia Hội, Quốc Trụ, Trung Kiên. Vở nhạc kịch cũng được biểu diễn với quy mô rất đồ sộ bằng 150 nhạc công. Bên cạnh đó, nghệ sĩ nhân dân Lê Dung cũng là người thể hiện vở nhạc kịch một cách "thành công". Đến năm 1976, vở opera công diễn lần thứ hai và được đổi tên thành A Sao.

Trong lần công diễn đầu, vai trò đạo diễn của tác phẩm do Võ Bài đảm nhiệm, còn lần tái công diễn là đạo diễn Văn Hà. Tính đến năm 2000, một số tiết mục nằm trong vở nhạc kịch đã được biểu diễn trên 100 lần, là một kỷ lục với một vở diễn sân khấu hiện đại cũng như kịch hát mới tại Việt Nam.

Thất lạc và phục dựng

Thời gian sau, vì nhiều lý do khách quan, nguyên bản bản thảo sáng tác của nhạc sĩ Đỗ Nhuận đã bị thất lạc. Ông đã than thở rằng do công tác lưu trữ không tốt nên bản tổng phổ Cô Sao đã thất lạc, nên việc phục dựng "gần như là rất khó". Trong khi đó, bản ghi âm hiện cũng chỉ còn lại vài aria. Đỗ Hồng Quân đã gặp các nghệ sĩ năm xưa từng biểu diễn để xin lại từng bản tổng phổ những tiết mục mà họ đã tham gia. Ông cũng cho biên tập, bổ sung phối khí cho tác phẩm. Hội Nhạc sĩ Việt Nam cùng Dàn nhạc Giao hưởng Việt Nam, Nhà hát Nhạc vũ kịch Việt Nam sẽ dàn dựng mới công trình này. Cuối năm 2012, nhạc kịch Cô Sao được công diễn tại Nhà hát Lớn Hà Nội, sau đó ở các tỉnh Vĩnh Phúc, Sơn La, Thanh Hóa với một đội ngũ dàn dựng các nghệ sĩ của Nhà hát Nhạc vũ kịch như Phạm Anh Phương, Hà Phạm Thăng Long, Mạnh Dũng, Mạnh Đức, Huy Đức, Vành Khuyên, Mạnh Chung... Các họa sĩ thiết kế mỹ thuật là Hoàng Hà Tùng và Nguyễn Sơn.

Đầu năm 2014, vở nhạc kịch đã hoàn thành được nguyện vọng của nhạc sĩ Đỗ Nhuận là tổ chức công diễn ở Sơn La vào dịp kỷ niệm 60 năm Việt Nam thắng trận trong chiến dịch Điện Biên Phủ.

Các màn

Cô Sao là tác phẩm lớn với khoảng 3 màn, 3 cảnh và 36 tiết mục. Theo một bài báo phân tích trên tạp chí "Văn hoá Nghệ thuật" số 473, trích đoạn "Em nghĩ sao không ra" là một aria mang nhiều kịch tính, trữ tình và khó thể hiện, đòi hỏi người hát phải có một cột hơi vững chắc, âm thanh ổn định, biết tiết chế cảm xúc. Thuật ngữ bel canto đã tồn tại và phát triển song hành cùng sân khấu opera cổ điển phương Tây qua nhiều thế kỷ, nhưng cũng đã du nhập vào Việt Nam song song với sự ra đời của opera tại quốc gia này. Theo tác giả Trần Thị Ngọc Lan, việc đưa kỹ thuật hát của một ngôn ngữ hoàn toàn khác vào tiếng Việt (vốn là ngôn ngữ đơn âm tiết) là một quá trình đòi hỏi nhiều "công phu, say mê và sáng tạo". đồng thời cũng là sáng tác nổi bật nhất trong sự nghiệp âm nhạc của Đỗ Nhuận. Đây cũng là tác phẩm đặt nền móng cho nhạc kịch tại Việt Nam với tư cách là một tác phẩm âm nhạc kinh điển của nền âm nhạc nước này. Việc tái hiện và phục dựng Cô Sao mang nhiều ý nghĩa với nền âm nhạc nước này khi lần đầu người dân Việt Nam được xem một loại hình nghệ thuật có tính chất quốc tế như opera.

Theo báo VnExpress, Cô Sao giống như một lời tri ân tới nhiều thế hệ người Việt Nam biết trân trọng âm nhạc hàn lâm.