Giáo sư, Tiến sĩ, Nhà giáo Nhân dân Hoàng Trọng Phiến (sinh ngày 2 tháng 1 năm 1934 - mất ngày 16 tháng 7 năm 2022), là một giáo sư chuyên ngành ngôn ngữ học, nguyên giảng viên của Khoa Ngữ Văn, Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội, sau này là Khoa Ngôn ngữ học, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn; nguyên chủ nhiệm Khoa Việt Nam học và Tiếng Việt (tiền thân là Tổ Việt ngữ, Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội), Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội.

Tiểu sử

Theo hồ sơ viên chức, Hoàng Trọng Phiến sinh năm 1934 tại làng Khuê Bắc, nay là phường Mỹ An, quận Ngũ Hành Sơn, thành phố Đà Nẵng. Tuy nhiên theo đúng năm sinh thực tế, ông sinh ngày 2 tháng 1 năm 1932.

Thuở nhỏ Hoàng Trọng Phiến học tập tại quê nhà. Trong những năm cuối của cuộc kháng chiến chống Pháp, ông rời gia đình lên Chiến khu Trung Man, huyện Hòa Vang, Đà Nẵng, vừa học tập vừa tham gia công tác kháng chiến, là một học sinh của Trường cấp III Lê Khiết.

Tốt nghiệp Khoa Ngữ Văn năm 1959, Hoàng Trọng Phiến được giữ lại làm cán bộ tại Đại học Tổng hợp Hà Nội. Mong muốn của ông là giảng dạy và nghiên cứu văn học Trung Quốc, nhưng cơ duyên đưa ông đến với giảng dạy và nghiên cứu ngôn ngữ học, một chuyên ngành khoa học xã hội còn khá mới mẻ thời kỳ bấy giờ.

Từ năm 1989 đến 1992, Hoàng Trọng Phiến là giáo sư giảng dạy tại trường Đại học Ngoại ngữ Tokyo, Nhật Bản. Ông được công nhận chức danh Giáo sư năm 2000. Sau 41 năm liên tục công tác, là giáo sư thỉnh giảng của nhiều trường đại học trong nước và trên thế giới.

Giáo sư Hoàng Trọng Phiến không chỉ là một nhà ngữ pháp học nổi tiếng mà còn được biết đến với tư cách là người đặt nền móng bộ môn dạy tiếng Việt cho người nước ngoài ở Việt Nam.

Giáo trình, sách chuyên khảo, sách tham khảo

Cách miêu tả hệ thống cú pháp các kiểu câu cơ bản tiếng Việt. Bộ Giáo dục, 1969.

Kiến trúc từ phái sinh tiếng Việt. Ngôn ngữ Đông Nam Á. Nhà xuất bản Khoa học Mạc Tư Khoa, 1970.

Ngôn ngữ học dẫn luận (dịch từ tiếng Nga), 1970.

Ngôn ngữ học đại cương. Bộ Đại học, 1970-1972.

Chức năng của ngôn ngữ. Bộ Đại học, 1971-1972.

Phong cách học tiếng Việt hiện đại. Khoa Tiếng Việt, 1973.

Lý thuyết ngữ pháp tiếng Việt, 1976.

Phong cách học tiếng Việt hiện đại, 1976.

Cú pháp tiếng Việt, 1980.

Cơ sở ngôn ngữ học và tiếng Việt (chủ biên), 1990.

Ngữ nghĩa và cấu trúc ngôn ngữ (dịch từ tiếng Nga), 1996.

Phong tặng

• Giáo sư Hoàng Trọng Phiến được Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam phong tặng danh hiệu Nhà giáo ưu tú năm 1996, danh hiệu Nhà giáo nhân dân năm 2008.
• Huân chương Kháng chiến hạng Ba, Huân chương Kháng chiến hạng Nhất.
• Huân chương Lao động hạng Ba.
• Huy chương Vì thế hệ trẻ.
• Kỷ niệm chương Vì sự phát triển Đại học Quốc gia Hà Nội.
• Huy hiệu 70 năm tuổi Đảng.