✨Hoàng Việt xuân thu

Hoàng Việt xuân thu (), hay Việt Lam xuân thu (), còn gọi là Việt Lam tiểu sử () là một cuốn tiểu thuyết chương hồi không rõ nguồn gốc về lịch sử Việt Nam. Các nhà nghiên cứu cho rằng tác phẩm này soạn khoảng cuối thế kỷ 19 và được Lê Hoan xuất bản năm 1908. Tiểu thuyết này chia làm 3 quyển, mỗi quyển khoảng 20 hồi, tổng cộng 60 hồi.

Hoàng Việt xuân thu kể về cuộc khởi nghĩa Lam Sơn của vua Lê Thái Tổ, từ lúc cha con Hồ Quý Ly soán ngôi nhà Trần, quân Minh sang xâm lược, Lê Lợi dấy binh khởi nghĩa ở Lam Sơn, kết thúc khi quân Minh về nước, Lê Lợi lên làm vua. Quyển đầu của cuốn tiểu thuyết này gây nhiều tranh cãi vì kể chuyện Lê Lợi hợp tác với quân Minh để đánh nhà Hồ.

Tác giả

Hoàng Việt xuân thu là một tác phẩm không rõ nguồn gốc, lần đầu tiên được nhắc đến trong tựa Hoàng Việt long hưng chí của Ngô Giáp Đậu năm 1804 dưới tên Hoàng Việt xuân thu. Theo Đông Châu Nguyễn Hữu Tiến trong bản dịch Việt Lam xuân thu 1914-1916 thì "Việt Lam xuân thu đã có lâu lắm, không biết đích xác là ai làm, nhưng có người truyền là của ông Nguyễn Trãi". Nhà nghiên cứu Trần Nghĩa cho rằng tác giả tương truyền là Vũ Xuân Mai, Trần Văn Giáp cũng nói tương tự nhưng nhấn mạnh là "Lời truyền này chưa tìm thấy ghi trong sách nào cả".

Năm 1908, Lê Hoan nhuận sắc và xuất bản tác phẩm với tên Việt Lam tiểu sử. Ông viết rằng mình tìm thấy cuốn sách này trong tủ sách của một gia đình nổi tiếng, trong lúc nhàn rỗi đem ra sửa sang, trau chuốt và đem in để người đời sau biết được công lao của vua Lê Thái Tổ. Có quan điểm cho rằng chính Lê Hoan là tác giả.

Cho đến nay, ai là tác giả của Hoàng Việt xuân thu vẫn chưa có lời giải.

Văn bản

Hiện có 12 dị bản của Hoàng Việt xuân thu:

• Viện nghiên cứu Hán Nôm 5 bản: bản in kí hiệu VHv.1819/1-3, tựa Việt Lam tiểu sử, thiếu 10 hồi cuối; bản viết tay kí hiệu A.13; bản viết tay kí hiệu A.3215, tựa Hoàng Việt xuân thu, chia làm ba tập Sơ, Trung, Hạ; bản viết tay VHv.1683, thiếu 32 hồi cuối; bản viết tay VHv.2085, thiếu 9 hồi đầu và hồi thứ 60.
• Thư viện Viện sử học 2 bản: bản in kí hiệu HV.84, đủ 3 quyển 60 hồi; bản viết tay kí hiệu HV.121.
• Thư viện quốc gia Việt Nam 1 bản: bản viết tay kí hiệu R.451, chỉ có quyển 2 (tức hồi 22 đến 40).
• Thư viện quốc gia Pháp 1 bản: bản kí hiệu A.69/1-2.
• Bảo tàng Guimet 1 bản: bản in kí hiệu MG.FV.55732.
• Đông Dương văn khố Nhật Bản 1 bản: bản in kí hiệu X-2-35.

Danh sách các hồi

Dịch bản

Hoàng Việt xuân thu đã được dịch ra tiếng Việt vài lần. Từ năm 1914 đến 1916, Đông Kinh ấn quán Hà Nội công bố bản dịch của Đông Châu Nguyễn Hữu Tiến, gồm 60 hồi. Nhưng bản dịch này thiếu những câu có trong bản chữ Hán, hoặc ngược lại có những câu không có trong bản chữ Hán. Năm 1971, Phương Phủ Nguyễn Hữu Quỳ công bố một bản dịch khác tại Việt Nam Cộng hòa. Nhưng bản dịch này chỉ dịch 40 hồi đầu. Sau này, phó giáo sư Trần Nghĩa của Viện Nghiên cứu Hán Nôm công bố bản dịch có đủ 60 hồi, dịch theo bản Hv.84 của Viện sử học, được cho là đầy đủ nhất.