✨Lê Ngọc

Lê Ngọc hay Lê Cốc (535 - ?) là thái thú quận Cửu Chân thời Việt Nam thuộc nhà Tùy và nhà Đường. Ông cũng là thủ lĩnh của cuộc khởi nghĩa Lê Ngọc diễn ra vào đầu thế kỉ thứ 7.

Làm quan nhà Tùy

Theo thần tích của đền thờ Lê Ngọc tại tổng Thạch Khê, nay thuộc huyện Đông Sơn, tỉnh Thanh Hóa, tổ tiên của Lê Ngọc làm quan nhà Tấn, được phong tước hầu. Đến thời nhà Lương đã có 3 đời liên tiếp được phong hầu. Sang đến đời nhà Tùy, Lê Ngọc được phong Tuyên uy tướng quân Nhật Nam thái thú (quận Nhật Nam lúc này tương ứng với các tỉnh Nghệ An, Hà Tĩnh ngày nay), sau đổi làm Cửu Chân thái thú.

Khởi nghĩa chống nhà Đường

Cuối đời Tùy, hào kiệt các nơi nổi lên cát cứ, Lê Ngọc cũng cát cứ ở quận Cửu Chân. Khi nhà Đường thay thế nhà Tùy, Lê Ngọc không chịu thần phục nhà Đường, ông theo vua Lương là Tiêu Tiển cùng chống lại nhà Đường, đóng ở quận trị của quận Cửu Chân là Đông Phố (tức Đồng Pho, nay thuộc phường Đông Sơn, tỉnh Thanh Hóa), chia các con chiếm giữ các địa phương.

Gia đình

Lê Ngọc lấy vợ là người ở quận Nhật Nam, sinh được ba con trai và một con gái.

Dựng văn bia

Trong thời gian khởi nghĩa chống nhà Đường, vào năm 618, Lê Ngọc đã xây dựng sinh phần tại địa phận làng Trường Xuân, phường Đông Sơn ngày nay. Trước sinh phần có xây Hoằng tĩnh đài và dựng một cái bia (Tấm bia xưa nhất Việt Nam xác định được đến năm 2013 là tấm bia đá có niên đại từ năm 314 đến năm 450, phát hiện tại thôn Thanh Hoài, xã Thanh Khương, thị xã Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh). Trên bia có ghi Đại Nghiệp thập tứ niên, tức là năm Đại Nghiệp thứ mười bốn (Đại Nghiệp là niên hiệu của Tùy Dạng đế). Dù đời Đại Nghiệp chỉ có 13 năm, nhưng khi Tùy Dạng Đế bị giết, đồng thời nhà Tùy đổ thì Lê Ngọc không theo nhà Đường nên khi dựng bia vẫn theo niên hiệu Đại Nghiệp.

Lê Ngọc và các con của ông đã được nhân dân nhiều nơi trong vùng Đông Sơn, Nông Cống lập đền thờ. Ngoài ra còn có đền thờ Chàng Cả đại vương là con Lê Ngọc. Xã Đông Hòa (nay là phường Đông Sơn) có đền thờ Lê Ngọc , tại làng Đồng Pho. Xã Đông Ninh (nay là phường Đông Sơn) có đền thờ Lê Ngọc tại làng Trường Xuân.

• Nghè Giáp, thị trấn Nưa, huyện Triệu Sơn (nay là xã Tân Ninh) thờ Tham Xung Tá Thánh là Lê Hựu (còn gọi là thánh Lưỡng, con trai thứ ba của Lê Ngọc) và cả gia đình Lê Ngọc (thờ Thánh Ngũ vị), gọi là Thánh Lưỡng ngũ vị. Ngày mùng Năm tháng ba âm lịch, ở đây có lệ"em đến thăm chị": Thánh Lưỡng được rước từ đền Mưng xuống đền Vua Bà. Lệ rước bằng thuyền, dọc sông Lãng Giang dài gần 10 km. Từ đó, ở xã Trung Thành có hội chèo thờ tháng Ba, còn gọi là trò hát thờ hay chèo thờ làng Mưng. Ngoài ra còn nhiều đền thờ riêng các con của Lê Ngọc.