✨Dương Bạch Mai
Dương Bạch Mai (1904–1964) là một nhà hoạt động cách mạng dân tộc, nhà chính trị, ngoại giao Việt Nam, đảng viên Đảng Cộng sản Việt Nam và đại biểu Quốc hội Việt Nam khóa II.
Thân thế
Ông sinh ngày 17 tháng 4 năm 1904, sinh ở Phước Lễ, tỉnh Bà Rịa, trong một gia đình điền chủ giàu có. Ông có quan hệ họ hàng với tướng Nguyễn Văn Xuân, một trong những sĩ quan cao cấp người Việt trong chính quyền thuộc địa Pháp.
Thuở nhỏ, ông học ở quê nhà. Sau đó ông lên Sài Gòn học trung học, và sang Pháp du học tại Đại học Paris (Université de Paris).
Hoạt động trong phong trào Cộng sản Quốc tế
Thời gian học ở Paris, khoảng năm 1927, ông tham gia An Nam Độc lập Đảng, một đảng dân tộc theo khuynh hướng xã hội, do một số nhà yêu nước Việt Nam sáng lập tại Pháp. Bấy giờ, đảng An Nam Độc lập được Đảng Cộng sản Pháp giúp đỡ đào tạo cán bộ, nên một thời gian sau, ông gia nhập Đảng Cộng sản Pháp, cùng hoạt động với Nguyễn Văn Tạo.
Năm 1928, sau khi Tạ Thu Thâu thay Nguyễn Thế Truyền làm lãnh đạo đảng và đổi tên đảng thành Việt Nam Độc lập Đảng, nội bộ đảng bị phân hóa thành 2 nhóm Cộng sản Quốc tế và Dân tộc Cực hữu, từng dẫn đến một cuộc xô xát đổ máu tại khu học xá Latin (Quartier latin). Do vụ xô xát này, ông bị cảnh sát Paris bắt giam một thời gian ngắn.
Năm 1929, ông được Đảng Cộng sản Pháp cử sang Moskva liên lạc với Đảng Cộng sản Liên Xô, rồi vào học Trường Đại học Đông phương Stalin với bí danh Bourov, cùng khóa với Hà Huy Tập, Bùi Văn Thủ, Trần Ngọc Danh (em ruột Trần Phú),... Sau khi hoàn tất khóa học vào năm 1930, ông trở lại Pháp, làm công chức, sau đó sang làm ngân hàng, từng có thời gian làm nhân viên tập sự Quỹ Tiết kiệm ở Paris
Đến năm 1943, ông mới được trả tự do, nhưng vẫn bị quản thúc tại Tân Uyên (Biên Hòa). Tuy nhiên, thỉnh thoảng ông vẫn được chính quyền thực dân cho phép về thăm nhà ở Bà Rịa.
Sứ mệnh ngoại giao tại Pháp và những rắc rối
Tháng 4 năm 1946, ông là Thành viên của Phái đoàn Việt Nam đi dự Hội nghị trù bị Đà Lạt... Tại Hội nghị này, ông nổi tiếng là nhân vật có những ý kiến rất thẳng thừng tranh luận với các thành viên người Pháp.
Tháng 7 năm 1946, ông là thành viên trong phái đoàn Việt Nam sang Pháp dự Hội nghị Fonlainebleau, sau đó cùng ông Trần Ngọc Danh ở lại Pháp, đại diện cho chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.
Đến khi Chính phủ cánh hữu Pháp nắm quyền, ngày 20 tháng 3 năm 1947 ông bị chính quyền chính quốc Pháp bắt giam, dù ông vẫn còn tư cách nhân viên ngoại giao của chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.
Tuy nhiên, do sự can thiệp của nhiều chính khách và bạn hữu Pháp, ông không bị giải về Sài Gòn xét xử ngay mà chỉ bị quản thúc ở Djibouti. Mãi đến tháng 10, ông mới bị giải về Sài Gòn. Người áp giải ông chính là ông André Canac, từng sinh hoạt trong nhóm Văn hóa Marxism tại Sài Gòn.
Sau khi về Sài Gòn, ông bị giam giữ trong khám Chí Hòa. Một Hiệp hội các bạn của Dương Bạch Mai được thành lập tại Sài Gòn, trong đó có rất nhiều người Pháp cánh tả, nhằm can thiệp trả tự do cho ông.
Cùng với áp lực từ bên Pháp, tháng 7 năm 1949, tòa án quân sự Pháp tại Sài Gòn buộc phải giảm án, chỉ tuyên án quản thúc ông tại Kontum.
Vị chính khách thầm lặng
Đầu tháng 9 năm 1949, Chi bộ tình báo Gia Lai Kon Tum được lệnh đưa ông đào thoát về Liên khu 5. Sau khi được tự do, ông được đưa ra Việt Bắc, tiếp tục giữ vai trò Ủy viên Ban Thường trực Quốc hội, thành viên Ban Mặt trận của Trung ương Đảng.
Sau năm 1954, ông cùng chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa về Hà Nội. Ông tiếp tục công tác trong Quốc hội, giữ chức Phó chủ tịch Hội hữu nghị Việt Xô, thành viên Hội hữu nghị Việt Pháp, Ủy viên Ban Việt kiều Trung ương. Năm 1960, ông là một trong 91 đại biểu Nam Bộ được lưu nhiệm đại biểu Quốc hội Việt Nam Khóa II, tiếp tục giữ chức Ủy viên Ủy ban Thường vụ Quốc hội.
Ngày 4 tháng 4 năm 1964, ông bất ngờ đột tử ngay trong ngày họp cuối cùng của kỳ họp thứ 8, Quốc hội khóa II.
Đám tang của ông được chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa tổ chức rất lớn, có Chủ tịch Hồ Chí Minh tới viếng.
Tên của ông được đặt cho được đặt cho một trường Trung hoc phổ thông ở xã Phước Hội – huyện Đất Đỏ, tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu.
