✨Lịch sử Công giáo Việt Nam (1990–2005)

Lịch sử Công giáo Việt Nam (1990–2005) là một giai đoạn lịch sử kéo dài 15 năm, tiếp sau giai đoạn 15 năm khó khăn trước đó của Giáo hội Công giáo tại Việt Nam, từ năm 1975 đến năm 1990. Giai đoạn này đánh dấu bằng việc thay đổi quan điểm đối với tôn giáo của chính quyền Việt Nam, qua Nghị quyết số 24 của Bộ Chính trị vào tháng 11 năm 1990, dẫn đến các cuộc thương thảo gần như là diễn ra hằng năm. Về nội bộ Giáo hội Công giáo, năm 2005 có hai dấu mốc được xem là kết thúc giai đoạn này: Bổ nhiệm Tổng giám mục Tổng giáo phận Hà Nội Giuse Ngô Quang Kiệt, chấm dứt việc trống tòa tại cả ba tổng giáo phận, cũng như Hồng y Crescenzio Sepe cùng phái đoàn đến thăm và truyền chức linh mục cho 57 tân linh mục tại Hà Nội.

Các biến cố trong năm 1990

Hồng y, Tổng giám mục Tổng giáo phận Hà Nội Giuse Maria Trịnh Văn Căn đột ngột qua đời vào tháng 5 năm 1990. Ông là người đã triệu tập Hội nghị trù bị để tái lập Hội đồng Giám mục Việt Nam vào năm 1980, đồng thời đảm nhận chức Chủ tịch Hội đồng Giám mục trong ba nhiệm kỳ đầu tiên, kéo dài từ năm 1980 đến năm 1989. Các nghi lễ tiến hành an táng cố hồng y đã được phát trên vô tuyến trong vòng ba ngày, và hàng nghìn người đã trực tiếp đến viếng cũng như tham dự tang lễ. Chủ lễ, Hồng y người Pháp Roger Etchegaray hai lần đến thăm mục vụ Việt Nam năm 1989 và năm 1990, tuy các cuộc tiếp xúc chỉ giới hạn trong nội bộ Công giáo. Hồng y Căn qua đời một tháng trước chuyến viếng thăm Tòa Thánh của mình. Khoảng một triệu tín đồ đã tập trung quanh khu vực Nhà thờ Lớn Hà Nội, trong khi chỉ có 3.000 người được viếng thi hài cố hồng y trong vòng tại Tòa Tổng giám mục. Bài báo của UPI ghi nhận số liệu của chính quyền Việt Nam cho rằng có 6 triệu giáo dân Công giáo, trong khi số liệu của Giáo hội ghi nhận con số 8 triệu giáo dân. Với việc Hồng y Trịnh Văn Căn qua đời, giáo sĩ cao cấp nhất tại Việt Nam là Tổng giám mục Tổng giáo phận Thành phố Hồ Chí Minh Phaolô Nguyễn Văn Bình. Giáo phận Thanh Hóa rơi vào tình trạng trống tòa. Tại Hà Nội, sau khi Hồng y Căn qua đời một tháng, ngày 18 tháng 6, Tòa Thánh bổ nhiệm Giám mục Giáo phận Bắc Ninh Phaolô Giuse Phạm Đình Tụng làm Giám quản Tông Tòa Tổng giáo phận Hà Nội. Nguồn tin từ trang tin Tổng giáo phận ghi nhận ngày 4 tháng 7 là ngày bổ nhiệm. Cố Hồng y Trịnh Văn Căn cũng kiêm chức Giám quản Tông Tòa Giáo phận Thái Bình, do đó, Giáo phận Thái Bình thiếu giám mục quản lý. Tòa Thánh sau đó đã chọn Giám mục Giáo phận Bùi Chu Phaolô Bùi Chu Tạo làm Giám quản Tông Tòa Giáo phận Thái Bình, trước khi bổ nhiệm Giám mục phụ tá Hà Nội Nguyễn Văn Sang làm tân giám mục chính tòa vào tháng 12 cùng năm.

Bộ Chính trị Việt Nam tháng 11 năm 1990 ban hành Nghị quyết số 24 về Vấn đề Tôn giáo, là bước ngoặt thay đổi góc nhìn cũng như công tác về tôn giáo tại Việt Nam. Kể từ năm 1991, phái đoàn Tòa Thánh bắt đầu làm việc với chính quyền Việt Nam để giải quyết các vấn đề cả hai phía quan tâm về tình trạng của Giáo hội Công giáo tại Việt Nam.

Giai đoạn 1991–1994

;Các chuyến viếng thăm:

• Chuyến viếng thăm thứ III của Tòa Thánh đến Việt Nam, từ ngày 7 đến 13 tháng 11 năm 1991: Dẫn đoàn là Hồng y Roger Etchegaray, Chủ tịch Uỷ ban Công lý và Hòa Bình. Đồng hành có Đức ông Claudio Celli, Tham tán Sứ thần thuộc Bộ ngoại giao đặc trách các vấn đề của Trung Quốc, Hàn Quốc và Việt Nam cùng Đức ông Barnabê Nguyễn Văn Phương thuộc Bộ Truyền giáo. Đoàn đã có dịp được gặp Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng Việt Nam, ông Đỗ Mười, Bộ trưởng Nội vụ Mai Chí Thọ và Bộ trưởng Ngoại giao Nguyễn Cơ Thạch. Phái đoàn cũng trao đổi ý kiến với Quyền trưởng ban Tôn giáo chính phủ, ông Nguyễn Chính và gặp gỡ chính quyền địa phương tại Huế. Riêng về các giáo sĩ, đoàn đã gặp Chủ tịch Hội đồng Giám mục Việt Nam Phaolô Maria Nguyễn Minh Nhật, các đại diện của Hội đồng. Phái đoàn cũng đến thăm Tòa Tổng giám mục Hà Nội, Tòa Tổng giám mục Huế và cử hành lễ tại Nhà thờ Lớn Hà Nội. Vấn đề được bàn thảo là tình trạng 4 giáo phận tại Việt Nam trong tình cảnh trống tòa: Hà Nội, Hưng Hóa, Huế, Thanh Hóa. Nhà nước chính thức công nhận Giám mục Vinh Sơn Phaolô Phạm Văn Dụ làm giám mục chính tòa Giáo phận Lạng Sơn và Cao Bằng. Tổng giám mục Ngô Quang Kiệt ghi nhận Giám mục Dụ được công nhận vào năm 1989, và lần đầu tiên mặc phẩm phục giám mục vào tang lễ cố Hồng y Trịnh Văn Căn vào năm 1990. Đến năm 1992, Giám mục Dụ mới dọn về sinh sống tại Tòa giám mục Lạng Sơn.

• Chuyến viếng thăm thứ IV của Tòa Thánh đến Việt Nam, từ ngày 12 đến 20 tháng 1 năm 1992: Phái đoàn Tòa Thánh do Tân Thứ trưởng Bộ Ngoại giao, Đức ông Claudio Celli dẫn đầu và Đức ông Nguyễn Văn Phương thuộc Bộ Truyền giáo. Phái đoàn gặp Ban Tôn giáo Chính phủ và bàn luận về vấn đề Tổng giám mục cho hai giáo phận: Giám mục Phaolô Giuse Phạm Đình Tụng, Giám quản Tông Tòa Tổng giáo phận Hà Nội làm Tổng giám mục; Giám mục Giáo phận Phan Thiết Nicôla Huỳnh Văn Nghi làm Tổng giám mục phó Tổng giáo phận Thành phố Hồ Chí Minh. Phái đoàn cũng đề cập tình trạng tù đày của Tổng giám mục Phanxicô Xaviê Nguyễn Văn Thuận đã bị trục xuất. Nhân dịp này, hai viên chức Tòa Thánh đã được gặp Phó Thủ tướng Việt Nam Phan Văn Khải. Về mục vụ Công giáo, phái đoàn đã đến thăm một số dòng tu, Giáo phận Bắc Ninh và Tổng giáo phận Thành phố Hồ Chí Minh. Đoàn đã cử hành lễ tại Nhà thờ Đức Bà Sài Gòn.

*Chuyến thăm của Việt Nam đến Tòa Thánh: Ngày 23 tháng 6 năm 1992, đáp lời lời mời của Tòa Thánh, ông Vũ Quang, Trưởng Ban Tôn giáo Chính phủ, ông Nguyễn Việt, Đại sứ Việt Nam tại Ý và hai thành viên khác đã đến thăm và làm việc với các đại diện của Phủ Quốc vụ khanh Tòa Thánh.

• Chuyến viếng thăm thứ V của Tòa Thánh đến Việt Nam, từ ngày 1 đến 7 tháng 2 năm 1993: Phái đoàn Tòa Thánh do Thứ trưởng Bộ Ngoại giao Claudio Celli và Đức ông Nguyễn Văn Phương. Phái đoàn Việt Nam đón tiếp gồm ông Thứ trưởng Ngoại giao Nguyễn Dy Niên và Phó Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng Trần Đức Lương. Chuyến thăm thuộc khuôn khổ các chuyến viếng thăm các nước Đông Nam Á, còn bao gồm Myanmar, Lào và Campuchia. Vấn đề được hai bên thảo luận gồm bốn giáo phận trong cảnh trống tòa, và vị trí Tổng giám mục phó Tổng giáo phận Thành phố Hồ Chí Minh. Một số yêu cầu sinh hoạt tôn giáo cho Giáo hội gồm: giám mục tự do thi hành mục vụ, các linh mục gốc Việt tại hải ngoại trở về, mở thêm đại chủng viện, việc đào tạo của các dòng tu và Hội đồng giám mục được tự do hơn. Chủ tịch Hội đồng Giám mục Nguyễn Minh Nhật không được gặp phái đoàn và phái đoàn chính thức thăm giáo phận Vinh. Phái đoàn Tòa Thánh đã cử hành lễ tại Nhà thờ chính tòa Vinh và Nhà thờ Lớn Hà Nội, trong khi viếng thăm Nhà thờ chính tòa Thanh Hóa trên đường từ Vinh về Hà Nội.

• Chuyến viếng thăm thứ VI của Tòa Thánh đến Việt Nam, từ ngày 4 đến 16 tháng 3 năm 1994: Phái đoàn Tòa Thánh do hai Đức ông Claudio Celli và Nguyễn Văn Phương, như các chuyến thăm trước. Vấn đề bổ nhiệm các giám mục cho Hà Nội, Hưng Hóa và Thanh Hóa cũng như việc công nhận Giám mục Huỳnh Văn Nghi làm Giám quản Tổng giáo phận Thành phố Hồ Chí Minh. Giáo hoàng trước đó đã quyết định một số vấn đề trước khi phái đoàn đến thăm. Phái đoàn đã làm việc với Ban Tôn giáo Chính phủ trong hai ngày 7 và 8 tháng 3, đồng thời được gặp các giám mục Việt Nam. Phái đoàn đã đến thăm Giáo phận và Đại chủng viện Nha Trang, Tòa giám mục Đà Nẵng và Bắc Ninh. Sau chuyến viếng thăm một tháng, ngày 23 tháng 4, Tòa Thánh chính thức bổ nhiệm Giám mục Giám quản Tông Tòa Phaolô Giuse Phạm Đình Tụng làm Tổng giám mục Tổng giáo phận Hà Nội và linh mục Phaolô Lê Đắc Trọng là tân giám mục phụ tá Tổng giáo phận này. Tòa Thánh cũng bổ nhiệm Giám mục Đà Lạt Bartôlômêô Nguyễn Sơn Lâm làm tân giám mục Thanh Hóa và Tổng giám mục [hưu dưỡng] Stêphanô Nguyễn Như Thể làm Giám quản Tông Tòa Tổng giáo phận Huế. Đi cùng việc bổ nhiệm Giám quản Huế là việc tái lập Đại chủng viện Huế.

Giai đoạn 1995–1999

Giai đoạn 2000–2005